Ljubo Barbić¹, Vladimir Stevanović¹, Tatjana Vilibić-Čavlek², Josip Madić¹
¹Veterinarski fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb, Hrvatska, ²Hrvatski zavod za javno zdravstvo, Zagreb, Hrvatska
Izvor: Sažetci virtualnog simpozija: Zoonotska obilježja pandemije SARS-CoV-2
Izvorom svih vrsta koronavirusa smatraju se šišmiši i ptice, a tijekom evolucije prilagođavali su se novim domaćinima uzrokujući različita klinička oboljenja.
U veterinarskoj medicini koronavirusi uzrokuju značajne bolesti u peradi i sisavaca. U peradi se ističe virus zaraznog bronhitisa, koji je prvi put opisan 1931. godine u SAD-u u pilića s dišnim simptomima te predstavlja prototip gamakoronavirusa. Od ostalih koronavirusa peradi veliki značaj u veterinarskoj medicini ima puranski koronavirus koji uzrokuje koronavirusni enteritis purana, a također pripada rodu Gammacoronavirus.
Koronavirusi se pojavljuju i u gotovo svih vrsta domaćih životinja. Najveći broj koronavirusa uzrokuju oboljenja u svinja u kojih je ustanovljeno šest koronavirusa. Od njih četiri pripadaju alfakoronavirusima (virus transmisivnog gastroenteritisa, virus epizootskog virusnog proljeva, respiratorni koronavirus svinja i virus sindroma akutnog proljeva svinja). Uz njih u svinja bolest uzrokuju i virus hemaglutinacijskog encefalomijelitisa, pripadnik roda Betacoronavirus, te uzročnik teškog proljeva svinja koji pripada rodu Deltacoronavirus, a za kojega se pretpostavlja da je prešao s ptica na svinje.
U konja je izdvojen konjski koronavirus (ECoV) koji uzrokuje probavna oboljenja, kao i koronavirus goveda (BCoV) koji u ove vrste osim probavnih oboljenja može uzrokovati i oboljenja dišnog sustava. Potvrda potencijala međuvrsnog prijenosa koronavirusa je dokaz infekcija magaraca s ECoV, kao i malih preživača s BCoV.
Koronavirusne infekcije značajni su uzročnici oboljenja i u domaćih mesojeda. Tako u pasa oboljenja nastaju kao posljedica infekcija psećim koronavirusom (CCoV) pripadnikom alfakoronavirusa. Ovaj uzročnik dijeli se u dva tipa, tip I i tip II, a uzrokuje blagi enteritis.
Međutim ustanovljena je i pantropna varijanta CCoV koji uzrokuje teške kliničke oblike s mogućim uginućima štenadi. Uz to, u pasa je dokazan i respiratorni koronavirus (CRCoV) koji pripada betakoronavirusima. U mačaka je također opisan koronavirus (FCoV) koji se pojavljuje u dva genotipa FCoV-I i FCoV-II. Značajno je istaknuti da je FCoV-II nastao rekombinacijom FCoV-I i psećeg CCoV-II što potvrđuje izrazito visoke mogućnosti prilagodbe i emergencije pripadnika koronavirusa zahvaljujući rekombinaciji. Uz do sada navedeno, koronavirusi su potvrđeni i u kunića te velikog broja divljih životinja.
U ljudi je do sada opisano sedam koronavirusa od kojih dva pripadaju alfakoronavirusima (HCoV-229E i HCoV-NL63), a preostalih pet betakoronavirusima (HCoV-OC43, HCoV-HKU1, SARS-CoV, MERS-CoV i SARS-CoV-2).
Prvi koronavirus u ljudi, HCoV-229E, dokazan je 1966. godine, a njegovim izvorom smatraju se šišmiši, dok je najvjerojatniji međudomaćin jednogrba deva. Godinu dana kasnije, dokazan je HCoV-OC43, s glodavcima kao najvjerojatnijim izvorom dok se govedo smatra međudomaćinom.
Kako oba ova uzročnika uzrokuju blage respiratorne simptome koronavirusima u ljudi nije pridavan veći značaj do 2002. godine i pojave SARS-a čijim se izvorom ponovo smatraju šišmiši, a međudomaćinom cibetka. Ovaj virus uzrokovao je teške akutne respiratorne sindrome s visokom smrtnošću, ali je srećom epidemija suzbijena strogim mjerama već sljedeće godine.
Novi koronavirus ljudi, HCoV-NL63, koji je uzrokovao blaga respiratorna oboljenja izdvojen je 2004. I za ovaj virus izvor su bili šišmiši, a međudomaćin nije ustanovljen. Iste godine izdvojen je i ljudski koronavirus HCoV-HKU1 sličnih kliničkih i epidemioloških značajki, izvorom kojega se smatraju glodavci, a međudomaćin nije poznat. Za razliku od njih, pojava MERS-CoV 2012. godine ponovno je upozorila na moguće nesagledive posljedice pojave zoonotskih koronavirusa u ljudi. Ovaj virus uzrokuje teška akutna respiratorna oboljenja s visokom smrtnošću, a izvor virusa su prema već viđenom obrascu šišmiši, te jednogrba deva kao najvjerojatniji međudomaćin. Sve ovo prethodilo je najvećoj pandemiji modernoga doba, COVID-19, uzrokovanoj SARS-CoV-2 virusom čijim izvorom se smatraju šišmiši dok je najvjerojatniji međudomaćin ljuskavac.
Koronavirusi su izrazito prilagodljivi uzročnici koji inficiraju različite vrste životinja i ljude.
Međuvrsni prijenos zabilježen je između različitih vrsta životinja, a za gotovo sve koronaviruse ljudi izvor su šišmiši dok se za većinu njih prilagodba dogodila posredstvom neke druge životinjske vrste kao međudomaćina. Jednoobrazni scenariji pojavljivanja koronavirusa zasigurno obvezuju na intenzivna multidisciplinarna istraživanja kako bi spriječili ili barem umanjili posljedice nekih budućih pandemija zoonotskim koronavirusima koje su izvjesne i u budućnosti.
Vezano (koronavirus):
- Epizootiološki čimbenici infekcije respiratornim koronavirusom pasa u Republici Hrvatskoj
- Seroprevalencija respiratornog koronavirusa pasa u Hrvatskoj
- Humani koronavirusi u kontekstu ‘Jednog zdravlja’
- Emergentne zoonoze uzrokovane koronavirusima
- Prevalencija i molekularna epidemiologija SARS-CoV-2 na području Hrvatske