Mjesto i uloga veterinarske specijalističke službe u odgovoru na COVID-19 infekciju u Srbiji

Jedan od ključnih faktora u prevenciji širenja bolesti izazvane virusom SARS-CoV-2 jeste brzina utvrđivanja prisustva virusa u humanoj populaciji. U cilju dijagnostičkog testiranja i skrininga COVID-19 svuda u svetu najpre su se primenjivali molekularni testovi (real-time RT PCR) kao visoko osetljivi i specifični. Imajući u vidu naglo povećanje broja slučajeva obolelih od COVID-19, da bi se zadovoljile operativne potrebe za kontrolom COVID-19 bili su potrebni dodatni kapaciteti za testiranje u većem obimu. Svetska organizacija za zdravlje životinja (OIE) pored praćenja eventualne pojave virusa SARS-CoV-2 kod životinja, objavila je i principe i uslove rada veterinarskih laboratorija u dijagnostici. Sledeći ove principe, a zahvaljujući uspostavljenom sistemu organizacije akreditovanih laboratorija (SRPS ISO 17025), kadrovskim resursima i opremom, veterinarska specijalistička služba u Srbiji u okviru veterinarskih instituta se aktivno uključila u dijagnostiku SARS-CoV-2. Glavni izazov za stručnjake veterinarskih instituta tokom COVID-19 pandemije bio je podržati odgovor sektora javnog zdravlja putem testiranja humanih dijagnostičkih uzoraka. Učešće veterinarskih instituta u sprovođenju testova molekularne dijagnostike radi identifikacije SARS-CoV-2 je bio i ostao gest odgovornosti i jedinstva prema pristupu „Jedno zdravlje“ u rešavanju zdravstvenih problema uzrokovanim zoonoznim i drugim patogenima.

Od kraja marta 2020. godine u mrežu dijagnostičkih laboratorija za testiranje SARS-CoV-2 u Srbiji se redom uključuju, Naučni institut za veterinarstvo „Novi Sad“ (NIV-NS), a zatim Veterinarski specijalistički institut (VSI) „Kraljevo“, pa VSI „Niš“, pa VSI „Šabac“ i kasnije VSI „Subotica“. Uzorkovanje, pripremu materijala i dokumentaciju za laboratorijsko ispitivanje obavljala je epidemiološka služba i laboratorije područnih Instituta i Zavoda za javno zdravlje.
Prijem materijala i primarna obrada uzoraka, kao i ispitivanje u veterinarskim institutima je rađeno u za tu svrhu organizovanom namenskom prostoru uz poštovanje biosigurnosnih mera visokog nivoa. Rezultati ispitivanja dostavljani su pošiljaocu elektronskim putem po završetku ispitivanja.

Prvi uzorci u NIV-NS su ispitani 29.03.2020. godine i od tada je Institut bio svakodnevno uključen u mrežu laboratorija koje testiraju uzorke na ovaj virus, sa dnevnim kapacitetom od 200 – 300 uzoraka. Zajedno sa Institutom za javno zdravlje Vojvodine su testirani svi uzorci koji su se prikupljali na području Vojvodine do jula 2020. godine. Osnovni princip je bio da se uzorci uzeti tokom dana testiraju istog dana, a maksimalno u roku od 24 sata. Od jula meseca su uzorci primani i iz laboratorije „Vatrenog oka“ iz Beograda. Zahvaljujući visoko sofisticiranoj opremi zavidnog kapaciteta, koja podrazumeva automatski ekstraktor nukleinskih kiselina KingFisher Flex sa mogućnošću ekstrakcije do 96 uzoraka istovremeno, 2 real-time PCR instrumenta (7500 real-time PCR System, Applied Biosystem) i sve ostale prateće opreme, a posebno obučenim kadrovima, koji čine tim od 4 doktora nauka i jedan tehnički saradnik, do polovine avgusta, u NIV-NS je ukupno je ispitano 12.000 uzoraka od čega 2342 (19.52%) sa pozitivnim nalazom. Pri tome, u velikom broju slučajeva se radilo u 2 smene. U VSI “Kraljevo” je u periodu od aprila do polovine avgusta pregledano je 13.282 uzorka poreklom sa teritorije 7 okruga Jugozapadne Srbije. Dnevno je pregledano od 200 do 300 uzoraka, a svi primljeni uzorci bili su laboratorijski ispitani u roku od 24 sata. Broj uzoraka sa pozitivnim nalazom je iznosio 2819 ili 21.22% (prevalenca u prvom talasu je bila 9,5%, tj u odnosu na broj pregledanih iz pojedinih okruga od 2-20% a u drugom talasu 45.7%, tj od 7 do 65%). U periodu od 03. aprila do 15. avgusta 2020. godine laboratorija VSI „Šabac“ izvršila je analizu 13992 uzorka, a genom virusa SARS-CoV-2 je potvrđen u 2620 (18.72%) uzorka. Uzorci su pretežno pristizali sa područja centralne i severozapadne Srbije. U VSI Niš uzorke za detekciju prisustva genoma virusa SARS-CoV-2 je dostavljalo 18 različitih medicinskih institucija sa područja jugoistočne Srbije, ali su uzorci primani i od drugih laboratorija koje su vršile ova ispitivanja.

Od 01. aprila do 15. avgusta 2020. godine laboratorija VSI “Niš” je izvršila analizu 19751 uzoraka, od čega je 13,26% (2619) uzoraka dalo pozitivan nalaz. Pored laboratorijskog dijagnostike ovoga virusa, istraživači i tehnički saradnici NIV-NS su bili uključeni u dezinfekciju stambenih jedinica (ulazi u zgrade, hodnici, zajedničke prostorije i drugo) i ulica na području Grada Novog Sada.
Zahvaljujući opremi za dezinfekciju i kadrovima sa kojima raspolaže NIV-NS ukupno je u period od 01.04. do 15.05.2020. dezinfikovano 1.673 stambenih jedinica i u više navrata u vreme vanrednog stanja i sve ulice u prigradskim naseljima.

Na istraživačkom planu, istraživači NIV-NS su intenzivirali istraživanja prisustva i genetske karakterizacije koronavirusa kod slepih miševa koja sprovode sa Prirodnjačkim muzejom iz Beograda i VSI Kraljevo već nekoliko godina unazad. Shvatajući značaj sekvenciranja celog genoma, virusološka laboratorija VSI “Kraljevo“ je prva u zemlji sekvencirala i ceo genom SARS-CoV-2 virusa. U okviru Nacionalnog projekta u saradnji sa Medicinskim fakultetom u Beogradu, u okviru “Nacionalne studije seroprevalencije i molekularne karakterizacije SARS-CoV-2 tokom epidemije u populaciji Srbije”, koji je odobrila i finansirala Vlada Republike Srbije, u VSI „Kraljevo“ je na Minion uređaju (Oxford Nanopore) urađeno sekvenciranje 150 uzoraka SARS-CoV-2 u dužini celog genoma virusa, poreklom sa terena gde su veterinarski instituti radili dijagnostiku, kao osnova daljeg proučavanja epidemiologije bolesti na molekularnom nivou. U NIV-NS su od skora otpočela i istraživanja i komercijalna testiranja prisustva SARS-CoV-2 kod kućnih ljubimaca, pre svega kod pasa i mačaka. Osim toga, vršena su, a i trenutno su u toku istraživanja prisustva SARS-CoV-2 u površinskim vodama u neposrednim blizinama izliva gradskih kanalizacija, kao potencijalni hazard kontaminacije životne sredine i daljeg širenja virusa na ljude i životinje, a i kao indikator intenziteta prisustva virusa kod stanovništva tih urbanih naselja. Pored prethodno navedenog, kadar NIV-NS je u proteklih 4 meseca značajno uključen i u testiranja više dezinficijenasa u smislu testiranja njihovog virucidnog efekta na virus SARS-CoV-2 kao i na neke druge viruse.

Razvoj situacije u svetu, kao i na nacionalnom planu je dokazao sve prednosti pristupa “Jedno zdravlje”, koji je praktično pokazao značaj sistemske saradnje humane i veterinarske medicine u slučaju pojave zoonotskog oboljenja.